Dziersław (Dzierżko) z Iwna, kasztelan gnieźnieński, z rodu Grzymalitów, był bratem Domarata z Pierzchna, starosty generalnego wielkopolskiego, i Mroczka z Zajączkowa. Urodził się około r. 1330. Brał udział w konfederacji wielkopolskiej Maćka Borkowicza w r. 1352. Po stłumieniu ruchu D., podobnie jak cały ród Grzymalitów, stosunkowo szybko pogodził się z królem. Dokonało się to zapewne nie bez wpływu stryja D-a, Janusza Suchywilka, od r. 1357 kanclerza krakowskiego. Ale dopiero pod koniec rządów Kazimierza W. został D. podstolim kaliskim (najpóźniej 1370 r.) i przetrwał na tym urzędzie około 10 lat. Po śmierci Kazimierza W. D. stał blisko grupy kanclerskiej (legitymistów), popierającej kandydaturę Kaźka szczecińskiego do tronu polskiego i przeciwstawiającej się (legalnie) planom sukcesji córek Ludwika Węgierskiego. Gdy Janusz Suchywilk został arcybiskupem gnieźnieńskim (1374), D. otrzymał, jako jego zaufany, zarząd b. ważnego kompleksu majątkowego, kasztelanii łowickiej. Z ramienia arcybiskupa posłował wraz z Jankiem z Czarnkowa, archidiakonem gnieźnieńskim, do Władysława Opolczyka w r. 1378 w okresie jego regencji w Polsce w sprawie opłaty poradlnego z dóbr duchownych; uzyskana zwłoka pozwoliła episkopatowi zawrzeć z królem Ludwikiem w tej sprawie ugodę.

Z drugiej jednak strony D. pozostawał przez brata swego Domarata w stosunkach ze stronnictwem andegaweńskim. Gdy Domarat objął (1377) starostwo generalne wielkopolskie i zaczął osadzać swych rodowców na ważniejszych stanowiskach, D-wi dostał się ważny urząd kasztelana gnieźnieńskiego (między 19 XII 1379 a r. 1381). Była to może zarazem nagroda za współudział w pozyskaniu dla andagaweńskich planów sukcesyjnych nieprzejednanego dotąd arcybiskupa. Temu ostatniemu dopomógł D., wraz z Domaratem i innymi, odzyskać (1381) drogą ugodową zamek w Uniejowie, zagarnięty zbrojnie wraz ze skarbcem przez Bernarda z Garbowa. Śmierć arcybiskupa Janusza (5 IV 1382) była ciężkim ciosem dla popieranego przezeń D-a. Ziemowit mazowiecki bowiem, przypisując sobie prawo obsady grodu w Łowiczu, jako politycznie leżącego w granicach księstwa mazowieckiego, na czas sediswakancji, obiegł ten gród, dzielnie broniony przez D-a i wymusił na kapitule gnieźn. odebranie grodu łowickiego D-owi, którego uważał za swego wroga. W wojnie domowej w Wielkopolsce po śmierci króla Ludwika (10/11 IX 1382) D. wspierał Domarata. Na odsiecz grodu w Kaliszu, bronionego przez wierną Domaratowi załogę, zdołał on swymi namowami ściągnąć księcia oleśnickiego Konrada, który jednak podjętego zadania nie potrafił wypełnić, »przeklinając D-a«. Gdy dla uspokojenia Wielkopolski musiano odwołać Domarata z urzędu starosty, zaczęli Grzymalici godzić się ze swymi przeciwnikami, i D. pogodził się (15 VII 1383) w Pobiedziskach z Ziemowitem mazowieckim. Zapewne niedługo potem zmarł, bo już w r. 1391 jego córka i spadkobierczyni Machna, jako dziedziczka Iwna toczyła proces z Muszką Bogaczem, żydem poznańskim, o długi zaciągnięte przez ojca i procenty od nich. Po niej odziedziczył Iwno (1399) brat D-a Mroczko. – Był D. postacią dość wybitną, jakkolwiek usuniętą na plan dalszy przez zdolniejszego brata. W okresie ustawicznych walk i zamieszek jego pokojowa i pojednawcza działalność była czynnikiem niewątpliwie dodatnim. Miał zresztą wyraźny talent do prowadzenia układów. Ścisła współpraca z Januszem Suchywilkiem nasuwa myśl, że nieobce mu były szersze horyzonty polityczne. Najczęściej jednak motywy jego działalności nie wychodziły poza interes rodu i własny.

Lekszycki J. v., Die ältesten grosspoln. Grodbücher, Lipsk 1887, I, nr 581, 950, 953, 3006; Kod. Wp. III, nr 1313, 1636, 1694, 1695, 1711, 1769; Mon. Pol. Hist. II (Kronika Janka z Czarnkowa) 682, 699, 716, 727; Długosz, Hist. Pol. III, 377, 394, 400, 421–2; Długosz, Op. om. I. 363–4; Dąbrowski J., Ostatnie lata Ludwika W., Kr. 1918, 255, 257, 259, 266; Moszczeńska W., Rola polityczna rycerstwa wielkopolskiego w czasie bezkrólewia po Ludwiku W., Przegl. Hist. XXV (1925), 55–60, 109–10, 121, 144–5; Semkowicz A., Krytyczny rozbiór dziejów polskich J. Długosza, Kr. 1887, 390, 393 (mylnie); Szujski J., Ludwik węgierski i bezkrólewie. Opowiadania i roztrząsania, III, Dzieła, wyd. zbior. ser. II t. VII, Kr. 1888, 243, 250–1; Korytkowski J., Arcybiskupi gnieźnieńscy, P. 1889 I, 661, 672, 681–2, 687; Breiter E. T., Bartosz z Wissemburga, Przegl. Powsz. XXIV (1889), 49; Kaczmarczyk Z., Monarchia Kazimierza Wielkiego, P. 1939, I, 300; Szajnocha K., Jadwiga i Jagiełło; Dzieła V, W. 1877, 57.

Józef Mitkowski